Buurten bij beleidsmakers

In 2008 ben ik gepromoveerd op het onderzoek 'Buurten bij beleidsmakers - Stedelijke beleidsprocessen, bewonersparticipatie en sociale cohesie in vroeg-naoorlogse stadswijken in Nederland'. Hiervoor deed ik onderzoek in drie stedelijke vernieuwingsgebieden: Bouwlust in Den Haag, Hoograven in Utrecht en Liendert in Amersfoort. 

Het onderzoek is uitgevoerd bij het Urban and Regional research centre Utrecht van de Universiteit Utrecht en begeleid door Dr. G. Bolt en Prof. dr. R. van Kempen († 2016). De promotiecommissie bestond uit (in willekeurige volgorde): Prof. dr. W.G.M. (Willem) Salet (Universiteit van Amsterdam), Prof. dr. R.J.F.M. (Rob) van der Vaart (Universiteit Utrecht), Prof. dr. T.V. (Talja) Blokland (TU Delft), Prof. dr. G.R.W. (George) de Kam (Radboud Universiteit Nijmegen), Prof. dr. P. (Pieter) Hooimeijer (Universiteit Utrecht) en dr. L.B. (Leonie) Janssen-Jansen (Universiteit van Amsterdam; †2018). De verdediging vond plaats op 24 september 2008 in het Academiegebouw in Utrecht en werd voorgezeten door Prof. dr. G.J. (Bert) van der Zwaan.

Onderzoeksprogramma Corpovenista

Mijn promotieonderzoek maakte deel uit van het onderzoeksprogramma Corpovenista, een samenwerkingsverband tussen acht grote woningcorporaties (De Alliantie, Haag Wonen, De Key, Het Oosten, Staedion, Vestia, Woonbron, De Woonplaats en Ymere), Aedes (de vereniging van woningcorporaties), Onderzoeksinstituut OTB (TU Delft), de Universiteit Utrecht (UU) en de Universiteit van Amsterdam (UVA). Corpovenista was onderdeel van het wetenschappelijk programma binnen het Habiforum Kennisontwikkelingsprogramma 'Vernieuwend Ruimtegebruik'. In 2008 is het programma beëindigd. Sindsdien werken Aedes, veertien woningcorporaties en een aantal onderzoeksinstituten samen in het Kennisplatform Corpovenista.

Centrale vraag en gebruikte begrippen

De centrale vraag van het onderzoek luidde: welke factoren zijn van invloed op sociale cohesie en bewonersparticipatie in vroeg-naoorlogse stadswijken in Nederland en in hoeverre spelen stedelijke beleidsprocessen daarbij een rol? De term 'stedelijke beleidsprocessen' verwijst daarbij naar de manier waarop de verschillende partijen, waaronder ook bewoners, met elkaar samenwerken. Sociale cohesie geeft aan in hoeverre er sprake is van samenhang tussen bewoners. Delen zij dezelfde waarden en normen? Voelen zij zich verbonden met hun buurt? Hebben zij veel contacten in de buurt? Bewonersparticipatie verwijst naar de mate waarin bewoners actief zijn in hun buurt, bijvoorbeeld bij een sportvereniging, een huurderscommissie of een buurtactiviteit.

De wijken

Het onderzoek is uitgevoerd in de vroeg-naoorlogse wijken Nieuw-Hoograven (Utrecht), Bouwlust (Den Haag) en Liendert (Amersfoort). Voor de wijken is gekozen omdat ze op dat moment veel gemeen hadden, zowel fysiek als sociaal: ze stamden uit dezelfde bouwperiode, werden bewoond door een bevolking van vergelijkbare samenstelling en kampten met dezelfde soort problemen. Gedurende het onderzoek waren er ook verschillen tussen de wijken te constateren, zoals de manier waarop de gemeente, samen met private partijen en bewoners, problemen aanpakte en de positie die de wijken op de stedelijke woningmarkt innamen.

Onderzoeksaanpak

Ik heb zowel kwalitatieve als kwantitatieve onderzoeksmethoden gehanteerd. In de onderzoekswijken zijn tussen 2003 en 2005 ruim 40 professionals geïnterviewd: wijkmanagers, welzijnswerkers, ondernemers, voorzitters van wijkraden, raadscommissies en stadsdeelcommissies, medewerkers van woningcorporaties, et cetera. In 2006 zijn ruim 600 bewoners van de drie wijken ondervraagd door middel van een schriftelijke enquête.

Bevindingen

De hoofdconclusie uit het onderzoek is dat stedelijke beleidsprocessen, die aan ingrepen zoals sloop en nieuwbouw vooraf gaan, een belangrijke invloed hebben op de sociale samenhang tussen buurtbewoners en op de inzet van bewoners voor hun buurt. Professionals onderschatten het belang van informatie, vertrouwen en de manier waarop zij onderling samenwerken, zo blijkt uit het onderzoek. Vaak formuleren zij veel te algemene doelstellingen , zoals 'het versterken van de sociale cohesie' of 'het bevorderen van bewonersparticipatie'. Het onderzoek laat zien dat het belangrijk is om expliciet aan te geven welke aspecten van sociale samenhang en bewonersparticipatie nu écht belangrijk zijn voor de buurt en welke er wellicht minder toe doen.

Publicaties 

De resultaten van het promotieonderzoek zijn onder meer gepubliceerd in Aedes Magazine (2005), Rooilijn (2005), Cities (2006), City Journal (2007) en gerapporteerd in twee Habiforumrapporten (2004 en 2006). In 2008 verscheen het boek 'Van wijken weten' met daarin een hoofdstuk over sociale cohesie (samen met Reinout Kleinhans van het OTB) en een hoofdstuk over bewonersparticipatie (samen met Ton van der Pennen van het OTB; †2021). Ik heb mijn bevindingen gepresenteerd op vier internationale conferenties: de ENHR 2004 (Cambridge, Engeland), de ENHR 2005 (Reykjavik, IJsland), de Annual UAA-meeting 2007 (Seattle, Verenigde Staten) en de EUGEO-conferentie 2007 in Amsterdam.